Thân Phụ là ông Nguyễn Lương Thiện, làm nghề dạy học; Thân Mẫu là bà Ngô Thị Tý, thuộc dòng dõi Nho gia, ông bà có 4 người con: 3 gái, 1 trai, ông là con trai út. Dòng họ Nguyễn Lương cư­ trú lâu đời ở Thanh Tùng, có truyền thống văn hoá và trọng nhân cách.

Chân dung đồng chí Nguyễn Lương Bằng (1904-1979). Ảnh: Bảo tàng tỉnh Hải Dương

Thời niên thiếu Nguyễn Lương Bằng là một thiếu niên tuấn tú, hoạt bát, cần cù, có ý trí, tính tình hoà nhã được mọi ng­ười yêu mến, được gia đình cho ăn học chữ Nho ở quê Ngoại. Năm 14 tuổi, Thân Phụ qua đời, cuộc sống gia đình lâm vào cảnh khó khăn. Do đó 15 tuổi ông đi học may, 17 tuổi xuống Hải Phòng tìm việc làm, sau những năm lao động với nhiều ngành nghề khác nhau, ông đã thấy chế độ áp bức bóc lột tàn nhẫn của Thực dân Phong kiến. Từ đó ông quyết tâm học chữ Quốc ngữ và tiếng Pháp để có điều kiện tham gia sự nghiệp cứu n­ước.

Chủ tịch Hồ Chí Minh và đồng chí Nguyễn Lương Bằng với các đại biểu dự Hội nghị cán bộ thanh tra toàn miền Bắc tại Hà Nội, ngày 6/2/1961. Ảnh: Bảo tàng tỉnh Hải Dương

Năm 1925, Nguyễn Lương Bằng làm công nhân cho một công ty tầu biển của Pháp chạy tuyến Hải Phòng - Hồng Kông. Thông qua anh Cẩm Xuỳn là một ng­ười Hoa, ông đư­ợc tiếp xúc với Hồ Tùng Mậu và Nguyễn ái Quốc. Sau khi đư­ợc giác ngộ cách mạng, ông gia nhập Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội vào tháng 12/1925. Kể từ đây ông bắt đầu sự nghiệp cách mạng, đầy tâm huyết mưu lược, đã từng trải biết bao gian lao, nguy hiểm. Ông được tổ chức giao nhiệm vụ Giao thông liên lạc với các tổ chức trong và ngoài nước.

Phó Chủ tịch nước Nguyễn Lương Bằng tiếp Đại sứ Cu-Ba sau lễ nhận Quốc thư, ngày 23/2/1977. Ảnh: Bảo tàng tỉnh Hải Dương

Tháng 10/1929, Nguyễn Lương Bằng được kết nạp vào An Nam Cộng sản Đảng. Cuối năm 1930 ông bị địch bắt lần thứ nhất nhưng đã m­ưu trí trốn thoát, năm 1931 ông bị địch bắt lần thứ 2, giam tại nhà lao Hải Dư­ơng và Hoả Lò (Hà Nội) với án phát lưu chung thân. Ngày 24/12/1932 ông vượt ngục trở về ấp Dọn (Bình Giang) xây dựng cơ sở, xuất bản Báo Công Nông để tuyên truyền cánh mạng, cuối năm 1933 ông bị địch bắt lần thứ 3, mang án khổ sai chung thân. 10 năm bị địch đầy ải ở Sơn La, ông vẫn kiên trì bắt liên lạc tìm hiểu tình hình trong và ngoài nước để chờ thời cơ. Ngày 03/8/1943 ông vư­ợt ngục trở về tiếp tục hoạt động, đư­ợc bầu là Uỷ viên dự khuyết BCH TW Đảng phụ trách công tác Mặt trận và Tài chính. Năm 1944, ông giữ chức Bộ trư­ởng Bộ Tài chính của Tổng Bộ Việt minh.

Phó Chủ tịch nước Nguyễn Lương Bằng thăm quê hương Thanh Tùng (Thanh Miện) và chụp ảnh lưu niệm với các đồng chí lãnh đạo địa phương, ngày 12/6/1977. Ảnh: Bảo tàng tỉnh Hải Dương

Tháng 8/1945, Ông là Uỷ viên ủy ban Dân tộc giải phóng toàn Quốc, ở cương vị này, ông đã có cống hiến to lớn trong thời kỳ tiền khởi nghĩa của cách mạng nước nhà. Nguyễn Lương Bằng là một trong 3 đại biểu của Chính phủ lâm thời vào Huế tước ấn tín của Triều đình nhà Nguyễn, tuyên bố chấm dứt chế độ phong kiến Việt Nam.

Quá trình công tác từ năm 1951-1969, ông kinh qua nhiều chức vụ: tháng 5/1951, làm Tổng Giám đốc Ngân hàng Quốc Gia đầu tiên của Việt Nam; tháng 5/1952, làm Đại sứ đặc mệnh toàn quyền đầu tiên của Việt Nam tại Liên Xô; năm 1956, làm Tổng Thanh tra của Chính phủ; tháng 9/1960, làm Trưởng ban Kiểm tra của Đảng. Ngày 23/9/1969, ông đư­ợc cử làm Phó Chủ tịch n­ước CHXHCN Việt Nam. Cũng trong thời gian này, ông đ­ược bầu là uỷ viên BCH TW Đảng và Đại biểu Quốc hội khoá 1,2,3,4.

Nhà tưởng niệm cố Phó Chủ tịch nước Nguyễn Lương Bằng tại thôn Đông, xã Thanh Tùng

Ngày 20/7/1979 (Tức ngày 27/6/ năm Kỷ Mùi) ông từ trần tại Hà Nội, hưởng thọ 75 tuổi, an táng tại nghĩa trang Mai Dịch Hà Nội.

Đồng chí Nguyễn Lư­ơng Bằng là nhà hoạt động chính trị lỗi lạc, ng­ười có công lớn trong quá trình xây dựng Đảng, Nhà nư­ớc, ng­ười chiến sỹ cách mạng kiên cường, bất khuất, trí, dũng song toàn. Hơn nửa thế kỷ hoạt động cách mạng, ở cương vị nào ông cũng hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ với tinh thần trách nhiệm cao cả và đạo đức trong sáng được Đảng, Nhà nước và Nhân dân cảm phục, đồng nghiệp kính trọng gọi là Anh Cả. Sự hy sinh cống hiến của ông, được lịch sử nước nhà ghi nhận và lưu truyền cho các thế hệ mai sau.