Một trong nhiều tiết mục biểu diễn trong ngày khai hội
Đình Đồng Niên thờ 3 vị Thành hoàng là những anh hùng cứu quốc thời tiền Lý (544 – 602). Theo thần phả, vào thời tiền Lý, ở Phủ Khoái Châu có một danh gia tên là Trần Trí thi đỗ cử nhân được cử giữ chức Bộ chủ châu Hải Dương. Đến tuổi tứ tuần chưa có con nên thấy nói chùa nào thiêng ông đều đến thành tâm cầu nguyện. Khi đến Đồng Niên thì trời đổ mưa to, thấy cảnh chùa linh ứng nên cầu tự và sinh cùng lúc ba người con đặt tên Trần Phú, Trần Thị Phương, Trần Mỹ. Giặc giã, vua xuống chiếu tuyển người hiền giúp nước. Hai anh em Phú và Mỹ cùng thi nhau đỗ Hoàng giáp đệ nhất, được vua ban thưởng và cho vinh quy bái tổ.
Di tích đình Đồng Niên
Năm đó, giặc Lương đem 3 vạn quân xâm lược nước ta. Ba cha con Trần Trí xin đem quân đánh giặc. Trong một lần giao chiến trên sông Lục Đầu, Bộ chủ Trần Trí bị nước cuốn trôi. Nghe tin cha tử trận, nữ vương Trần Thị Phương đã đến xin vua thay cha đánh giặc khiến chúng đại bại.
Du khách thập phương và người dân dâng hương
Thắng trận, vua cho triệu ba anh em về triều phong tước. Riêng nữ vương, vua muốn lấy làm mẫu nghi thiên hạ nhưng nàng không thuận và xin về quê nhà. Đến sông địa phận Đồng Niên, trời nổi đám mây ngũ sắc, dưới sông có rồng nổi lên, rồi nàng biến mất. Vua nghe tin vô cùng thương tiếc, cho lập miếu thờ tại Đồng Niên. Hai anh em Phú và Mỹ một lần về Đồng Niên thấy phong cảnh tươi tốt nhưng dân cư thưa thớt nên đã cho triệu tập dân phiêu tán đến khai hoang, lập ấp, tu bổ đình. Sau này, khi hai ngài mất, nhà vua đã cấp tiền tu sửa đình và giao cho nhân dân Đồng Niên phụng thờ.
Lễ hội diễn ra vui tươi, trang nghiêm, thu hút động đảo nhân dân và thu khách thập phương về dự, với các hoạt động như: Lễ dâng hương, rước kiệu, tế lễ, đi cầu kiều, giao lưu bóng chuyền hơi và các hoạt động văn hóa văn nghệ….
Cụm di tích đình, chùa Đồng Niên được xếp hạng Di tích lịch sử Quốc gia năm 1994. Trải qua hàng trăm năm, đình và chùa Đồng Niên vẫn là địa chỉ tâm linh gắn liền với những thăng trầm của đời sống nhân dân địa phương. Ngày 10 tháng 3 âm lịch hàng năm được Nhân dân Đồng Niên tổ chức lễ hội lớn để tưởng nhớ công lao các vị Thành hoàng làng. Trong những năm qua, cùng với sự quan tâm của Nhà nước, Nhân dân địa phương đã đóng góp hàng trăm triệu đồng tu bổ, tôn tạo công trình.
P.V