Hải Dương là tỉnh văn hiến, một trong những cái nôi của nền văn hóa Việt Nam, một vùng đất trù phú, cảnh quan đa dạng, giàu di sản văn hóa và danh thắng. Với trên 1000 di tích lịch sử văn hóa, trong đó trên 140 di tích đã được xếp hạng quốc gia, trên 50 di tích xếp hạng cấp tỉnh, riêng khu di tích danh thắng Côn Sơn Kiếp Bạc được Tổng cục Du lịch đưa vào danh mục những khu du lịch Quốc gia. Bên cạnh đó thiên nhiên đã ưu đãi dành tặng cho Hải Dương cảnh quan trù phú, trữ tình với những đồi rừng thơ mộng, hang động kỳ thú, ruộng đồng màu mỡ. Người Hải Dương cần cù, khéo léo, hiếu học, tâm hồn thuần hậu đã tạo lập nền văn hóa đậm đà bản sắc xứ Đông. Đây chính là nguồn tài nguyên đầy tiềm năng để phát triển du lịch của Hải Dương.
Với vị trí trung độ từ Thủ đô Hà Nội đến thành phố cảng biển Hải Phòng và ở trung tâm vùng tam giác kinh tế trọng điểm Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh, nên Hải Dương rất thuận lợi trong giao lưu kinh tế - văn hóa và du lịch.
Với những ưu thế về nguồn tài nguyên, vị trí địa lý cùng với mạng lưới giao thông đường sắt, đường bộ, đường thủy rất thuận lợi để Hải Dương phát triển du lịch nếu có những chính sách phát triển du lịch phù hợp, đúng hướng.
Để tham mưu, đề xuất với UBND tỉnh những giải pháp hữu hiệu để phát triển du lịch đúng hướng, khai thác có hiệu quả nguồn tài nguyên du lịch, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã thành lập đoàn khảo sát các khu, tuyến, điểm du lịch trên địa bàn toàn tỉnh.
Mục tiêu của công tác khảo sát lần này là đánh giá được thực trạng và tiềm năng các tuyến điểm du lịch trên địa bàn toàn tỉnh, làm cơ sở cho việc tiến hành hoàn thiện hồ sơ trình UBND tỉnh ra quyết định công nhận một số tuyến, điểm du lịch cấp tỉnh. Đồng thời là cơ sở cho việc đề xuất xây dựng sản phẩm du lịch mới, hấp dẫn nhằm thu hút khách du lịch, thúc đẩy phát triển du lịch của địa phương. Qua đó tham mưu, đề xuất với UBND tỉnh các cơ chế, chính sách, biện pháp bảo vệ, tôn tạo nguồn tài nguyên du lịch, thu hút đầu tư, phát triển sản phẩm du lịch, loại hình du lịch mới và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp lữ hành trong và ngoài tỉnh cập nhật thông tin, xây dựng các chương trình du lịch phù hợp nhằm thu hút khách du lịch trong nước và quốc tế đến với Hải Dương.
Qua khảo sát cho ta thấy tài nguyên du lịch Hải Dương khá phong phú và đa dạng, bao gồm cả cảnh quan thiên nhiên, sinh thái môi trường, truyền thống và di sản văn hóa lịch sử, nguồn tài nguyên đó được phân bố rộng khắp trong tỉnh đã hình thành các vùng du lịch đặc thù: sinh thái, điền dã, văn hóa, tâm linh và thể thao. Ta có thể khái quát phân loại nguồn tài nguyên du lịch Hải Dương như sau:
- Kinh Môn có cảnh quan địa hình núi đá vôi với nhiều hang động được xếp vào hàng thắng cảnh.
- Chí Linh có hệ sinh thái đồi rừng với các họ thực vật chịu hạn tạo nên tiểu vùng khí hậu trong lành, hệ thống di tích lịch sử - văn hóa liên quan đến những anh hùng dân tộc, danh nhân lỗi lạc được đứng trong danh mục di tích lịch sử quan trọng cấp quốc gia như Côn Sơn Kiếp Bạc, cùng các di tích trên núi Phượng Hoàng.
- Thanh Hà, Thanh Miện có hệ sinh thái trang viên ở các vùng quê, có nguồn sản vật hoa trái theo mùa và cảnh quan trù phú. Cùng với hệ sinh thái sông hồ khá phổ biến tạo cảnh quan đồng quê, sông nước hữu tình và nguồn sản vật thủy sinh.
- Ninh Giang với kho tàng nghệ thuật dân gian truyền thống đặc sắc như chèo, rối nước, xiếc, pháo đất, đặc sản bánh gai đã nức tiến gần xa và các trò vui khác.
- Hệ thống danh lam có giá trị văn hóa, tôn giáo và nghệ thuật cao, sản phẩm thủ công mỹ nghệ, văn hóa ẩm thực với nhiều làng nghề và kinh nghiệm chế biến gia truyền phân bố rộng trên địa bàn tỉnh cùng những phong tục lễ hội và tập quán văn hóa đẹp diễn ra hàng năm theo chu kỳ thời tiết Xuân Thu hoặc theo mùa vụ.
Những tài nguyên nêu trên đã tồn tại từ lâu đời và ở dạng tự nhiên, đã có nhiều hao khuyết qua thời gian cùng những biến thiên lịch sử và xã hội. Hiện tại, ở Hải Dương loại hình du lịch phổ biến là hành hương lễ hội, kinh doanh du lịch chủ yếu là lưu trú và vận chuyển, chưa khai thác và phát huy được các giá trị và tiềm năng của nguồn tài nguyên du lịch rất phong phú, đa dạng này. Bên cạnh đó hoạt động lữ hành, tiếp thị, quảng bá xúc tiến và dịch vụ du lịch còn ở mức khiêm tốn, thiếu chủ động tích cực, vì vậy chưa thu hút được các nguồn đầu tư phát triển du lịch. Do đó du lịch Hải Dương chưa trở thành một ngành kinh tế tương xứng với tiềm năng của một tỉnh lớn đồng bằng Bắc Bộ, có truyền thống văn hiến và hiếu khách. Đồng thời áp lực lợi nhuận tức thời của kinh tế thị trường, của tốc độ đô thị hoá và cạnh tranh của những trung tâm thương mại văn hoá - du lịch lớn gần Hải Dương, dường như càng làm giảm hy vọng tăng trưởng, hội nhập của hoạt động du lịch.
Chúng ta đều biết, tài nguyên du lịch là nguồn dự trữ để xây dựng nên những sản phẩm du lịch có chất lượng và sức hấp dẫn cao với du khách, đồng thời tài nguyên du lịch không phải là bất biến và vô hạn qua quá trình khai thác. Chính vì vậy Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tiến hành khảo sát các khu, tuyến, điểm du lịch để đánh giá thực trạng và tiềm năng du lịch của các địa phương làm cơ sở cho việc lập hồ sơ công nhận các khu, tuyến điểm du lịch. Đồng thời qua kết quả khảo sát, tham mưu, đề xuất các giải pháp bảo vệ, tôn tạo, khai thác nguồn tài nguyên du lịch, thúc đẩy phát triển du lịch cũng như kinh tế của địa phương. Đây là một trong những nội dung quan trọng trong chương trình, kế hoạch công tác nghiệp vụ Du lịch năm 2012 của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch.
Từ tháng 9/2011 đến nay, phòng Nghiệp vụ Du lịch thuộc sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tiến hành khảo sát thực tế, thu thập thông tin về các khu, điểm, tuyến du lịch có tiềm năng trên địa bàn toàn tỉnh. Qua khảo sát thực tế cùng các thông tin, dữ liệu thu thập được, đối chiếu với các tiêu chí, điều kiện theo quy định, tạm thời phân loại một số điểm, tuyến du lịch để tổng hợp, hoàn thiện hồ sơ như sau:
* Các khu, điểm du lịch cấp tỉnh:
- Khu du lịch Văn hóa Tâm linh Sinh thái: núi Phượng Hoàng và các di tích, thị xã Chí Linh.
- Khu du lịch Văn hóa Tâm linh Sinh thái: Núi An Phụ - Đền Cao - Tượng đài Trần Hưng Đạo Động Kính Chủ, huyện Kinh Môn.
- Điểm du lịch Thành phố Hải Dương.
- Điểm du lịch sinh thái: Đảo Cò Chi Lăng Nam, huyện Thanh Miện.
- Điểm du lịch làng nghề Gốm Chu Đậu Xã Thái Tân, huyện Nam Sách.
- Điểm du lịch thể thao Sân Golf Phường Cộng Hòa, Thị xã Chí Linh.
- Điểm du lịch Văn hóa - Tâm linh: Núi - Chùa Nhẫm Dương, huyện Kinh Môn.
- Điểm du lịch Miệt vườn Thanh Hà: Cây vải Tổ; khu miệt vườn Thanh Xá.
* Các tuyến du lịch nội tỉnh:
- Tuyến du lịch văn hóa làng nghề, tâm linh, sinh thái: Thành phố Hải Dương - Cẩm Giàng - Bình Giang - Thanh Miện - Ninh Giang, với các điểm du lịch Văn Miếu Mao Điền; cụm di tích Đền Bia, Đền Xưa, chùa Giám; làng nghề Rượu Phú Lộc; làng chạm khắc gỗ Đông Giao; làng vàng bạc Châu Khê; làng Tiến sĩ Mộ trạch; Đảo Cò Chi Lăng Nam; Đền thờ Khúc Thừa Dụ; Đền Tranh; Rối nước Hồng Phong.
- Tuyến du lịch Văn hóa tâm linh, sinh thái Thành phố Hải Dương - Thanh Hà, với các điểm du lịch: Chùa Động Ngọ; Chùa Minh Khánh; cây vải Tổ và khu miệt vườn Thanh Xá.
- Tuyến du lịch Văn hóa tâm linh, sinh thái, hang động: Thành phố Hải Dương - Kinh Môn, với các điểm du lịch Núi An Phụ (Đền Cao, Tượng đài Trần Hưng Đạo); Động Kính Chủ; Chùa Nhẫm Dương; Hang Tối, Hang Sáng, Hang Mạc.
- Tuyến du lịch làng nghề - Văn hóa tâm linh - Sinh thái: Thành phố Hải Dương Nam Sách Chí Linh, với các điểm du lịch làng nghề Gốm Chu Đậu; Đền thờ Mạc Đĩnh Chi; núi Phượng Hoàng và các di tích; khu di tích Côn Sơn Kiếp Bạc.
Một số điểm du lịch có độ hấp dẫn cao, nhưng thiếu các dịch vụ cần thiết phục vụ khách du lịch như: Điểm du lịch tâm linh: Đền Cao An Lạc; Chùa Thanh Mai Thị xã Chí Linh.
Dự kiến trong năm 2012, phòng Nghiệp vụ Du lịch sẽ tổng hợp, hoàn thiện hồ sơ các khu, điểm, tuyến du lịch cấp tỉnh trình UBND tỉnh. Đồng thời tiếp tục xây dựng kế hoạch, tổ chức mời một số hãng lữ hành thực hiện chương trình thị sát các khu, điểm, tuyến du lịch đã hoàn thiện hồ sơ để đưa vào lịch trình tuor, từng bước khai thác phát triển du lịch trên địa bàn tỉnh Hải Dương.
Chúng ta dễ dàng nhận thấy chỉ một khu phố cổ đã làm thức dậy cả một Hội An, và cùng với thánh địa Mỹ Sơn, đã làm thay da đổi thịt cả một tỉnh Quảng Nam. Vì vậy, nếu có được một chính sách quản lý, đầu tư và khai thác hợp lý, năng động, chắc chắn Hải Dương sẽ là địa chỉ du lịch cuối tuần hấp dẫn của Thủ đô Hà Nội và một số tỉnh, thành phố lân cận. Trong một tương lai gần với chính sách bảo vệ, tôn tạo cảnh quan, phục hồi, tái tạo tinh hoa di sản, điều hòa hợp lý lợi ích của Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng, chắc chắn du lịch Hải Dương sẽ ngày càng phát triển.
Nguyễn Thị Kim Oanh (Phó trưởng phòng Nghiệp vụ Du lịch - Sở VHTTDL)