Những tháng qua, chúng tôi liên tiếp nhận được nhiều nguồn tin từ những người bạn yêu mến thiên nhiên, say mê nghiên cứu chim, thú cho biết: ở các xã Hồng Quang, khu bảo tồn - Đảo Cò xã Chi Lăng Nam huyện Thanh Miện, xã Cẩm Phúc - Cẩm Giàng thuộc tỉnh Hải Dương, xã Quảng Phú (Vó Lấp) - Lương Tài - tỉnh Bắc Ninh xuất hiện loài chim lạ chưa từng thấy từ trước đến nay, và muốn tôi xác định loài chim này. Chúng tôi đến ngay những nơi xuất hiện chim lạ, may mắn thấy con chim còn sống, do người dân địa phương bắt được. Quả là giống chim mà suốt mấy chục năm nghiên cứu về chim thú trong vùng, chúng tôi cũng chưa từng thấy: con chim có đặc trưng nổi bật là chiếc mỏ to, dài, rất khỏe, đôi chân cao, đầu gối màu đỏ giống như chân Hạc, lông màu xám, cuối cánh và đuôi màu đen...Đối chiếu với các tài liệu, sách, báo hiện có như cuốn "Chim Việt Nam" hình thái và phân loại tập I, xuất bản năm 1975, của giáo sư Võ Quý; sách "Chim Việt Nam" của các nhà khoa học hàng đầu nước ta và nước ngoài về sinh học như Giáo sư Tiến sĩ Nguyễn Cử, nhà nghiên cứu sinh học Lê Trọng Trải, Giáo sư Karel Philipps, do Hội Quốc tế bảo vệ thiên nhiên (IUCN) xuất bản năm 2000, chúng tôi xác định đây là loài cò nhạn (còn có tên là cò ốc) tên khoa học là Anstomus Oscitans, thuộc bộ Hạc (Ciconiidae). Chim có kích thước khá lớn và bay khỏe.
Nhưng về vùng phân bố tự nhiên, những tài liệu trên lại xác định: Đây là loài chim định cư nhiệt đới, trên thế giới có ở Nê - pal, Xây lan, Ấn Độ, Pakistan; Thái Lan và phía Nam Đông Dương. Ở Việt Nam, cò nhạn chỉ có ở vùng đồng bằng Nam Bộ, Đồng Tháp Mười, rừng U Minh Thượng, Kiên Giang...Một số thành viên trong đoàn phân vân: Đây có phải là loài chim mới được phát hiện ở Hải Dương, Bắc Ninh và một số vùng lân cận, hay chính là loài cò nhạn rất giống với đặc điểm sách đã mô tả. Nếu vậy, vì sao chúng lại xuất hiện ở miền Bắc thành đàn khá đông tới vài chục con, giữa những ngày nắng nóng gay gắt vừa qua? Sự di chuyển này là tạm thời hay do yếu tố bất thường nào đó lớn hơn, làm thay đổi cả vùng phân bố một loài chim định cư? Và liệu loài chim này có đủ sức vượt hàng nghìn km từ Nam ra Bắc hoặc các nước lân cận đến Bắc Việt Nam?
Chúng tôi tiếp tục tra cứu các tài liệu sinh học hiện có của Việt Nam và quốc tế, nhận thấy: Đó chính là loài cò nhạn. Cò nhạn thường làm tổ ở rừng cây ngập nước, kiếm ăn ở đồng cỏ rộng, đẻ trứng từ tháng tư đến tháng mười và mỗi lứa đẻ 5 - 6 trứng. Thức ăn của chúng chủ yếu là ốc và các loài nhuyễn thể khác ở vùng nước ngọt. Hiện tượng cò nhạn xuất hiện tại một số vùng ở Hải Dương, Bắc Ninh trong các đợt nắng nóng vừa qua có thể do biến đổi khí hậu của tự nhiên tại vùng chúng phân bố, như ngập lụt, hạn hán kéo dài bất thường triệt hạ nguồn thức ăn của chúng, còn có nguyên nhân do xâm lấn của con người chặt phá rừng, khai thác nông lâm sản , khoáng sản tùy tiện và cả những dự án công nghiệp đã làm ô nhiễm, cạn kiệt nguồn nước, thức ăn, khiến chúng phải di chuyển tới những vùng có nguồn thức ăn phong phú hơn, khí hậu phù hợp.
Cò nhạn (cò ốc) thực sự là loài chim có ích cho nông nghiệp, bởi chúng rất thích ốc bươu vàng. Các tiêu bản thu lượm được tại các địa phương đều xác nhận trong dạ dày của chúng có nhiều ốc bươu vàng lớn, nhỏ.
Sự xuất hiện của cò nhạn tại Hải Dương, Bắc Ninh và một số vùng lân cận thuộc đồng bằng Bắc Bộ cho thấy có những dấu hiệu biến đổi khí hậu thời tiết bất thường. Sự xuất hiện này cũng khiến các nhà nông chú ý bởi chúng rất hữu ích. Nếu mọi người biết giữ gìn sự yên ổn của chúng ta, sẽ thu hút nhiều đàn cò mới nữa đến các địa phương, vừa hạn chế ốc bươu vàng phá lúa, vừa tô điểm cho đồng ruộng thêm tươi đẹp và điểm tham quan du lịch hấp dẫn.
Xuân Thân - Đức Trà