Điều kiện thuận lợi:
Du lịch là ngành kinh tế quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, phát triển xã hội. Việc phát triển ngành du lịch bền vững là mục tiêu hướng đến không chỉ trên phạm vi toàn quốc mà còn ở nhiều địa phương có tiềm năng, lợi thế phát triển du lịch. Hải Dương nằm trong Trung tâm du lịch Bắc Bộ (Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh), vừa có đồng bằng, vừa có trung du và rừng núi với cảnh quan và hệ sinh thái; đặc biệt là vùng núi phía bắc với khu Côn Sơn - Kiếp Bạc (Chí Linh), vùng núi An Phụ và động Kính Chủ (Kinh Môn) nổi tiếng. Về tài nguyên du lịch nhân văn, thế mạnh của Hải Dương là nền văn hoá lúa nước lâu đời gắn với những lễ hội dân gian, nghề truyền thống, nếp sống yên bình, nét văn minh cộng đồng. Bên cạnh đó, Hải Dương còn là vùng đất địa linh nhân kiệt, có truyền thống hiếu học và còn lưu giữ nhiều di tích lịch sử có giá trị của dân tộc. Các di tích lịch sử văn hoá có kiến trúc độc đáo, có sự giao thoa giữa kiến trúc phương Đông và phương Tây. Tất cả những yếu tố trên là điều kiện thuận lợi để Hải Dương phát triển loại hình du lịch văn hoá - lịch sử và sinh thái.
Thu nhập từ dịch vụ du lịch từng bước được nâng cao (năm 2011 thu nhập từ hoạt động du lịch thuần túy đạt 849,2 tỷ đồng, tăng 7,1 lần so với năm 2001 và 2,53 lần so với năm 2005), đóng góp tích cực vào sự nghiệp phát triển kinh tế của địa phương. Thực tế phát triển kinh tế xã hội tỉnh Hải Dương cho thấy sự chuyển dịch mạnh mẽ trong cơ cấu kinh tế với tỷ trọng GDP dịch vụ du lịch trong tổng GDP toàn tỉnh tăng từ 1,04% năm 2001 lên 2% năm 2011.
Đã thu hút nhiều thành phần kinh tế tham gia phát triển du lịch; từng bước tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, góp phần chuyển đổi cơ cấu kinh tế của từng khu vực và cả tỉnh; tạo được nhiều việc làm; nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân; góp phần xóa đói giảm nghèo. Năm 2001 có 33 đơn vị tham gia hoạt động kinh doanh du lịch thì đến năm 2011, số đơn vị tham gia kinh doanh du lịch đã lên đến 180 đơn vị. Tổng số lao động trực tiếp trong ngành du lịch năm 2001 mới chỉ thu hút được 795 người thì đến năm 2011 con số này đã tăng lên trên 3.900 người.
Sản phẩm du lịch dần được đa dạng hoá và nâng cao chất lượng. Tuy hoạt động du lịch của Hải Dương còn non trẻ, song những cơ sở hiện có đang là những hạt nhân để nhân rộng và phát triển thành những quần thể du lịch, những khu du lịch phục vụ nghỉ dưỡng, chữa bệnh và vui chơi giải trí. Từ thực tế này, Hải Dương cũng dần xác định được hướng khai thác những tiềm năng du lịch như: du lịch văn hóa - lịch sử - danh nhân, du lịch lễ hội - tín ngưỡng, du lịch nghỉ dưỡng làng quê, du lịch nghỉ dưỡng kết hợp chữa bệnh - dưỡng sinh, du lịch hội nghị - hội thảo và du lịch tham quan cảnh quan - sinh thái, hình thành một số khu du lịch có sức cạnh tranh ở Côn Sơn - Kiếp Bạc, Chu Đậu, TP Hải Dương, v.v.
Hệ thống cơ sở hạ tầng được quan tâm đầu tư phát triển có ảnh hưởng tích cực đến hoạt động du lịch trên địa bàn. Hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch như các khu du lịch, các khách sạn nhà hàng, khu vui chơi giải trí... đang từng bước được xây dựng đồng bộ, tạo điều kiện thúc đẩy tăng trưởng các chỉ tiêu phát triển du lịch, góp phần tạo nên diện mạo mới cho tỉnh.
Công tác đầu tư đã được chú trọng và đúng hướng, thu hút nhiều nguồn đầu tư đem lại hiệu quả nhất định về kinh tế xã hội và bảo vệ môi trường.
Quản lý Nhà nước về du lịch đã đạt được những kết quả bước đầu. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hải Dương đã tham mưu giúp UBND tỉnh thực hiện công tác quản lý nhà nước trên địa bàn. Bước đầu đã quản lý, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ du lịch, đặc biệt là dịch vụ lưu trú, ăn uống và lữ hành.
Công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực du lịch được chú trọng và đang từng bước được hoàn thiện với việc kết hợp với các cơ sở đào tạo, đặc biệt ở Hà Nội, để đào tạo lại và đào tạo bổ sung nguồn nhân lực.
Nguyên nhân:
Hoạt động du lịch của Hải Dương đạt được những kết quả tích cực trên xuất phát từ nhiều nguyên nhân, song những nguyên nhân cơ bản là:
Lãnh đạo tỉnh đã sớm xác định, Hải Dương có nhiều tiềm năng, lợi thế phát triển du lịch và tạo điều kiện để du lịch dần trở thành một ngành kinh tế quan trọng trong cơ cấu kinh tế chung của tỉnh. Những năm gần đây tỉnh đã ban hành nhiều chính sách nhằm thu hút đầu tư vào ngành du lịch, tập trung vào quy hoạch và mở các điểm, tuyến du lịch tiềm năng. Nhiều thành phần kinh tế đã tham gia đầu tư vào du lịch (đầu tư phát triển các khu/điểm du lịch; đầu tư xây dựng khách sạn, cơ sở lưu trú; đầu tư các phương tiện vận chuyển du lịch v.v…).
Bước đầu đã có được sự phối hợp có hiệu quả giữa các cấp các ngành, các huyện thị trong tỉnh, đặc biệt là sự phối hợp giữa Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch với cơ sở trong quản lý điều hành hoạt động du lịch, tháo gỡ những khó khăn còn vướng mắc.
Cơ sở hạ tầng du lịch của Hải Dương đang được nâng cấp. Hệ thống giao thông đường bộ, đường sắt và đường thuỷ khá đồng bộ và thuận tiện. Hệ thống thông tin liên lạc phát triển với tốc độ khá nhanh. Mạng lưới dịch vụ có liên quan như bưu chính viễn thông, ngân hàng, v.v. phát triển rộng rãi trên phạm vi toàn tỉnh, triển khai được các dịch vụ cần thiết đáp ứng nhu cầu của nhân dân nói chung và du khách nói riêng.
Trong những năm gần đây, nhận thức của chính quyền các cấp và nhân dân trong tỉnh về tầm quan trọng của du lịch đã có chuyển biến tích cực. Đây là điều kiện thuận lợi để phát triển ngành du lịch của địa phương. Tận dụng được tiềm năng của tỉnh để phát triển du lịch Hải Dương thành ngành kinh tế quan trọng đang là mối quan tâm của địa phương.
Một số vấn đề cần phải khắc phục:
Bên cạnh những kết quả đạt được thì trong phát triển du lịch Hải Dương vẫn còn tồn tại một số vấn đề cần phải khắc phục trong thời gian tới:
Du lịch Hải Dương phát triển còn chưa tương xứng với vị trí, tiềm năng và lợi thế so sánh của địa phương cũng như vai trò của một ngành kinh tế quan trọng. Mặc dù lượng khách du lịch đến Hải Dương tăng qua các năm song so với nhiều địa phương trong vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc thì lượng khách đến Hải Dương vẫn còn thấp, khách quốc tế chỉ chiếm khoảng 2,5% ; các sản phẩm lưu trú, dịch vụ du lịch chất lượng cao còn ít. Điều này làm hạn chế thu nhập du lịch và đóng góp của du lịch vào phát triển kinh tế - xã hội tỉnh.
Việc khai thác tài nguyên du lịch, tài sản và vốn của các doanh nghiệp du lịch chưa mang lại hiệu quả tương xứng. Các doanh nghiệp được giao quản lý khai thác các danh lam thắng cảnh hầu như chỉ khai thác sản phẩm có sẵn của thiên nhiên mà chưa quan tâm đến việc đầu tư nâng cấp tôn tạo.
- Có thể nói, du lịch Hải Dương hiện nay đang ở mức độ cạnh tranh thấp so với nhiều tỉnh lân cận; chưa có sản phẩm du lịch đặc thù; hệ thống sản phẩm, dịch vụ du lịch tuy có phát triển, song chất lượng chưa cao, chưa đủ sức hấp dẫn và đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của du khách. Sự nghèo nàn đối với các sản phẩm vui chơi giải trí về đêm và vào mùa mưa vẫn chưa được khắc phục. Các khu, điểm du lịch vẫn còn nhỏ lẻ và trùng lắp. Tình trạng cạnh tranh thiếu lành mạnh trong kinh doanh du lịch chưa được khắc phục có hiệu quả.
Môi trường du lịch (môi trường cảnh quan, môi trường kinh doanh du lịch, môi trường xã hội) tuy có được cải thiện nhưng một số lĩnh vực đã xuống cấp, đặc biệt là môi trường tự nhiên. Việc quản lý bảo vệ, tôn tạo các di tích lịch sử văn hoá còn chưa phù hợp với phát triển du lịch.
Quy hoạch một số khu du lịch còn chậm; các dự án đăng ký đầu tư vào du lịch triển khai còn chậm (bên cạnh các nguyên nhân từ phía nhà đầu tư, còn có nguyên nhân do thủ tục hành chính, công tác đền bù giải tỏa, bàn giao mặt bằng cho nhà đầu tư và xác định giá đất); quy mô các dự án đầu tư còn nhỏ lẻ, suất đầu tư thấp và chất lượng dịch vụ chưa cao.
Nguồn nhân lực du lịch của Hải Dương còn hạn chế cả về số lượng lẫn chất lượng, trong đó có tỷ lệ khá cao chưa qua đào tạo cơ bản. Đa số cán bộ làm công tác quản lý nhà nước về du lịch lại thiếu nghiệp vụ chuyên ngành du lịch hoặc dịch vụ liên quan, trình độ ngoại ngữ chưa đáp ứng được yêu cầu. Với đội ngũ cán bộ quản lý nhà nước còn hạn chế thì khó có thể thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ QLNN về du lịch, đặc biệt trong việc việc tham mưu xây dựng chính sách, tổ chức xây dựng và thực hiện quy hoạch, kế hoạch phát triển du lịch; nghiên cứu thị trường, xúc tiến quảng bá du lịch v,v... Với đội ngũ như hiện nay thì công tác quản lý nguồn nhân lực, kinh doanh du lịch, quản lý khu du lịch, điểm du lịch nhằm bảo vệ và phát triển bền vững ngành du lịch sẽ không đạt hiệu quả như mong muốn.
Năng lực cạnh tranh của phần lớn các doanh nghiệp du lịch Hải Dương còn thấp, quy mô hoạt động còn nhỏ, khả năng thực hiện xúc tiến quảng bá, khai thác thị trường còn hạn chế.
Chương trình trọng tâm và các công trình trọng điểm về du lịch triển khai còn chậm so với yêu cầu. Tuy bước đầu thu hút được sự quan tâm của các nhà đầu tư nhưng số dự án du lịch triển khai thực tế còn rất ít. Hạ tầng giao thông tuy đã được quan tâm đầu tư nâng cấp nhưng vẫn chưa đáp ứng được so với yêu cầu.
Sự phối hợp giữa các ban ngành trong tỉnh đối với phát triển du lịch trong một số trường hợp còn hạn chế đã ảnh hưởng đến việc thực hiện chủ trương phát triển du lịch của tỉnh cũng như thực hiện một số dự án cụ thể về du lịch; điển hình là việc khai thác đá vôi tại khu vực An Phụ - Kính Chủ đã ảnh hưởng đến môi trường du lịch và phát triển khu du lịch cảnh quan ở khu vực này.
Nguyên nhân của những hạn chế :
Nguyên nhân chủ quan:
Nhận thức xã hội về du lịch, đặc biệt là nhận thức của các cấp quản lý về vai trò của du lịch đối với phát triển kinh tế - xã hội như, tạo công ăn việc làm, góp phần xóa đói giảm nghèo; bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống; bảo tồn các giá trị cảnh quan và đa dạng sinh học; đáp ứng nhu cầu xã hội về hưởng thụ văn hóa, vui chơi giải trí v.v… còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển nhanh và bền vững của du lịch.
Năng lực quản lý Nhà nước còn nhiều hạn chế: việc triển khai thực hiện các quy hoạch dự án còn chậm, quản lý sau quy hoạch chưa tốt; chưa kịp thời giải quyết các khó khăn vướng mắc trong đầu tư kinh doanh du lịch, đặc biệt là môi trường đầu tư, trong đó có năng lực thẩm định, thủ tục hành chính và giải phóng mặt bằng vẫn là một trong những nguyên nhân chính làm chậm tiến độ triển khai các dự án.
Hầu hết các dự án đầu tư trên lĩnh vực du lịch đều đang trong giai đoạn triển khai thực hiện đầu tư sẽ hoàn thành và đi vào hoạt động kinh doanh, phát huy hiệu quả trong thời gian tới. Công tác bồi thường giải phóng mặt bằng triển khai các dự án đầu tư du lịch gặp nhiều khó khăn, một số nhà đầu tư còn hạn chế về vốn, năng lực, kinh nghiệm điều hành quản lý kinh doanh du lịch.
Cơ chế, chính sách phát triển du lịch tuy đã cải thiện tích cực, song về thủ tục hành chính còn rườm rà, chưa thật hợp lý, thiếu rõ ràng nên chưa thực sự tạo môi trường đầu tư thông thoáng, hấp dẫn cho các nhà đầu tư. Nhiều khó khăn, vướng mắc trong hoạt động kinh doanh chậm được tháo gỡ, giải quyết kịp thời cho doanh nghiệp, chưa thu hút được nhiều nhà đầu tư có nguồn vốn lớn, trình độ sản phẩm, công nghệ cao cấp đa dạng và quản lý hiện đại để tạo bước đột phá trong phát triển du lịch. Sự phối hợp giữa các cấp các ngành còn nhiều bất cập, còn tình trạng chồng chéo, chia cắt trong sự phân công, phân cấp quản lý giữa ngành và lãnh thổ.
Nguyên nhân khách quan:
Do những biến động phức tạp đã tác động tiêu cực đến ngành du lịch Việt Nam nói chung và Hải Dương nói riêng như: khủng khoảng kinh tế tài chính trên phạm vi toàn cầu, nạn khủng bố, dịch bệnh, thiên tai… đã ảnh hưởng đến sự phát triển chung của ngành du lịch.
Sự cạnh tranh, chia sẻ thị trường của các trung tâm du lịch lớn trong vùng và cả nước ngày càng gay gắt, hơn nữa nhu cầu, thị hiếu của khách có xu hướng đổi mới với yêu cầu ngày càng cao.
Tính mùa vụ của du lịch thể hiện khá rõ nét. Vào các dịp Lễ, Tết, mùa hè khách đến nhiều, với số lượng lớn, trong khi đó mùa thấp điểm (mùa mưa) khách đến không nhiều, “cung” lớn hơn “cầu”, nên xảy ra một số tiêu cực trong kinh doanh như: phá giá, “cò mồi”…
Các doanh nghiệp kinh doanh du lịch còn thụ động trong việc xây dựng chiến lược phát triển kinh doanh và mở rộng thị trường. Việc áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật tiên tiến vào kinh doanh du lịch chưa được các doanh nghiệp quan tâm.
Một số nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm:
Để du lịch Hải Dương tiếp tục phát triển, đóng góp quan trọng trong tăng trưởng và phát triển kinh tế - xã hội toàn tỉnh; thời gian tới đây, cần tập trung triển khai một số nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm gồm:
1. Hoàn thiện cơ chế chính sách và tăng cường công tác quản lý nhà nước về du lịch: tăng cường công tác tuyên truyền, hướng dẫn phổ biến sâu rộng Luật Du lịch và các văn bản quy phạm pháp luật liên quan; xây dựng quy định về chính sách ưu đãi đầu tư vào lĩnh vực du lịch; xây dựng quy chế quản lý khu du lịch, điểm du lịch.
2. Xây dựng quy họach chi tiết các khu du lịch, điểm du lịch như: khu Côn Sơn - Kiếp Bạc; Khu sinh thái vùng dọc sông Hương; Quy hoạch Phát triển sản phẩm du lịch Hải Dương đến năm 2020, tạo cơ sở phát triển những tiểu dự án thành phần, thu hút các nguồn vốn đầu tư cho du lịch.
3. Đầu tư phát triển đồng bộ kết cấu hạ tầng phục vụ du lịch và cơ sở vật chất kỹ thuật ngành du lịch.
4. Phát triển sản phẩm - thị trường du lịch: phát triển đa dạng các loại hình du lịch; xây dựng sản phẩm du lịch đặc thù; phát triển cả thị trường nội địa và thị trường quốc tế; gắn phát triển sản phẩm với thị trường du lịch.
5. Đẩy mạnh tuyên truyền quảng bá, xúc tiến du lịch: kết hợp linh hoạt các hình thức tuyên truyền, xúc tiến du lịch phù hợp với định hướng phát triển thị trường du lịch ở trong và ngoài nước. Đồng thời tranh thủ các nguồn lực từ bên ngoài và hỗ trợ quốc tế; đẩy mạnh tuyên truyền, quảng bá, xúc tiến du lịch cả từ phía nhà nước và phía doanh nghiệp.
6. Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực du lịch: tiến hành điều tra phân loại trình độ nghiệp vụ của toàn bộ cán bộ nhân viên và lao động hiện đang công tác và tham gia hoạt động kinh doanh du lịch trên địa bàn tỉnh; mở các cơ sở đào tạo du lịch, tổ chức các khóa đào tạo nghiệp vụ du lịch trong tỉnh song song với việc khuyến khích việc tham gia các chương trình đào tạo về du lịch ở các cơ sở đào tạo du lịch ở Hà Nội và các địa phương khác.
Khổng Quốc Tuân (Phó Trưởng phòng Nghiệp vụ Du lịch - Sở VHTTDL)