Căn cứ vào giá trị lịch sử của di tích và nhằm tri ân công lao to lớn của đồng chí cho sự nghiệp cách mạng của Đảng, dân tộc, ngày 21/5/2015, UBND tỉnh Hải Dương ra quyết định công nhận Nhà tưởng niệm cố Phó Chủ tịch nước Nguyễn Lương Bằng là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh. Đây là địa chỉ đỏ về giáo dục truyền thống cách mạng của huyện Thanh Miện nói riêng và tỉnh Hải Dương nói chung.

Nhà tưởng nhiệm cố Phó Chủ tịch nước Nguyễn Lương Bằng.

Xây dựng mới bức phù điêu và trưng bày hình ảnh, hiện vật

Đồng chí Nguyễn Lương Bằng sinh ra trong một gia đình có truyền thống yêu nước. Cha mất sớm, tuổi thơ nghèo khó, nên từ nhỏ đã phải làm nhiều nghề để kiếm sống và giúp đỡ gia đình. Thấu hiểu nỗi khổ của người dân mất nước, đồng chí đã sớm giác ngộ và tham gia hoạt động cách mạng, rèn luyện, phấn đấu trong gian khổ và trở thành Người Cộng sản kiên trung, vì mục tiêu, lý tưởng của Đảng, vì độc lập, vì hạnh phúc của Nhân dân. Ngày 20/7/1979 (tức ngày 27/6 năm Kỷ Mùi) đồng chí từ trần tại thành phố Hà Nội. 75 năm tuổi đời trong đó có gần 60 năm hoạt động cách mạng, đồng chí đã được Đảng và Nhà nước giao giữ nhiều trọng trách quan trọng. Dù ở cương vị nào, đồng chí cũng hết lòng phụng sự Tổ quốc, phụng sự Nhân dân, nêu gương sáng về đạo đức cách mạng, cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư.

Các đồng chí: Nguyễn Xuân Thắng, Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương; Võ Thị Ánh Xuân, Ủy viên TW Đảng, Quyền Chủ tịch nước CHXHCN Việt Nam; Trần Đức Thắng, Ủy viên TW Đảng, Bí thư Tỉnh ủy và các đại biểu tham quan bức phù điêu về thân thế và sự nghiệp hoạt động cách mạng của đồng chí Nguyễn Lương Bằng trong khuôn viên Nhà tưởng niệm.

Để tưởng nhớ công lao to lớn của đồng chí với sự nghiệp cách mạng của Đảng và những đóng góp tích cực đối với Nhân dân, cuối năm 1995, tỉnh Hải Dương xây dựng Nhà tưởng niệm đồng chí tại quê nhà, thôn Đông, xã Thanh Tùng, huyện Thanh Miện. Năm 2024, nằm trong chương trình kỷ niệm 120 năm Ngày sinh đồng chí Nguyễn Lương Bằng, tỉnh Hải Dương cho tu bổ, tôn tạo khu di tích. Trong đó có xây dựng mới bức phù điêu và tổ chức sưu tầm hình ảnh, hiện vật trưng bày trong Nhà tưởng niệm đồng chí. Những công trình, hạng mục này góp phần giúp người dân và du khách thập phương đến tham quan, chiêm bái dễ dàng tìm hiểu về thân thế, sự nghiệp cách mạng của cố Phó Chủ tịch nước Nguyễn Lương Bằng.

Khi bước vào khu di tích, ngay từ cổng chính phía bên tay trái là Nhà tưởng niệm, bên tay phải là bức phù điêu được làm bằng đá xanh nổi khối hình chữ nhật. Nội dung gồm 3 phần: Phần 1 với mảng phù điêu trung tâm là hình tượng nhóm nhân vật đồng chí Nguyễn Lương Bằng với đội ngũ nông dân, công nhân, trí thức, bộ đội, công an, với vai trò là Phó Chủ tịch nước. Phía trên là hình ảnh Phủ Chủ tịch nước. Phần 2 là mảng phù điêu bên trái, từ trên qua phải gồm các nội dung bố cục như hình ảnh làng quê Thanh Miện, nơi sinh thành; hình ảnh ông đồ dạy học, nơi học hành của đồng chí và những hình ảnh bị giam cầm tù đày tại Nhà tù Sơn La, tham gia Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội năm 1925, Ủy viên Ban giải phóng năm 1945, tham gia tước Ấn tín vua Bảo Đại năm 1945. Phần 3 là mảng phù điêu bên phải khắc họa hình ảnh đồng chí Nguyễn Lương Bằng làm Trưởng ban Tài chính (nay là Tổng Giám đốc Ngân hàng quốc gia Việt Nam), Tổng thanh tra Chính phủ, Trưởng ban Kiểm tra Trung ương, Đại sứ đặc mệnh toàn quyền nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại Liên Xô và một số hình ảnh về đồng chí khi về thăm quê hương Thanh Miện, Thanh Miện trong sự nghiệp xây dựng và phát triển.

Nội dung trưng bày với 3 chủ đề

Để Nhân dân và du khách hiểu rõ hơn về thân thế, sự nghiệp cách mạng của đồng chí Nguyễn Lương Bằng, Bảo tàng tỉnh Hải Dương cũng đã tổ chức sưu tầm hình ảnh, hiện vật trưng bày tại Nhà tưởng niệm đồng chí với chủ đề “Đồng chí Nguyễn Lương Bằng - Tấm gương Người Cộng sản mẫu mực”. Nội dung trưng bày gồm 3 chủ đề chính: Quê hương - Gia đình; Thân thế và sự nghiệp; Tình cảm của đồng chí Nguyễn Lương Bằng với quê hương Hải Dương và Hải Dương dành cho đồng chí.

Đại biểu trung ương và địa phương tham quan các gian trưng bày chuyên đề “Đồng chí Nguyễn Lương Bằng – Người Cộng sản kiên trung” tại Nhà tưởng niệm đồng chí Nguyễn Lương Bằng.

Bước vào bên trong Nhà tưởng niệm, bên tay trái là chủ đề 1 “Quê hương - Gia đình” với những bức ảnh về quê hương Thanh Tùng - mảnh đất có bề dày truyền thống lịch sử, chống ngoại xâm, hiếu học và khoa bảng, nơi có nhiều phong tục, tập quán mang tính truyền thống tốt đẹp. Tiếp theo là hình ảnh đồng chí, người chị cả và chị ba. Nguyễn Lương Bằng sinh ra trong một gia đình nhà nho nghèo có truyền thống yêu nước, cha là cụ Nguyễn Lương Thiện làm nghề dạy học, mẹ là cụ Ngô Thị Tý làm nghề hàng xáo để lo toan mọi việc trong gia đình. Đồng chí là con út, cũng là con trai duy nhất trong gia đình, trên có 3 chị gái là các bà Nguyễn Thị Kinh, Nguyễn Thị Nhỡ và Nguyễn Thị Lan.

Chủ đề 2 với những thông tin về Thân thế và sự nghiệp, được chia làm 6 phần. Phần thứ nhất “Đồng chí Nguyễn Lương Bằng - Người góp phần tuyên truyền chủ nghĩa Mác Lênin” với những hình ảnh của đồng chí ở Hồng Kông (Trung Quốc), Hải Phòng, Ấp Dọn… thời gian này đồng chí khi làm thợ may, lúc làm bồi bếp. Khi có thời gian rảnh, đồng chí mua sách tiếng Pháp về tự học. Kiên trì, chịu khó và chăm chỉ, sau hơn 1 năm, đồng chí đã có vốn tiếng Pháp kha khá. Thời gian ở Hải Phòng, đồng chí được nghe kể về những cuộc đấu tranh sôi nổi ở Thượng Hải, Quảng Châu, Hồng Kông (Trung Quốc)… được nghe kể về đồng chí Nguyễn Ái Quốc, về nhà yêu nước Phan Bội Châu và tấm gương hy sinh của Phạm Hồng Thái. Tất cả đã thôi thúc người thanh niên yêu nước Nguyễn Lương Bằng nuôi dưỡng quyết tâm phải ra nước ngoài học hỏi, tham gia cách mạng để giải phóng dân tộc. Năm 1925 Nguyễn Lương Bằng được đưa sang Quảng Châu (Trung Quốc), tham dự lớp huấn luyện chính trị do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc tổ chức, giảng dạy. Trở về nước hoạt động, thiết lập đường dây liên lạc bằng đường thủy Hải Phòng - Hồng Kông - Quảng Châu (Trung Quốc). Tuyến đường này đã đưa nhiều thanh niên yêu nước sang Quảng Châu huấn luyện và chuyển tài liệu, sách báo về trong nước. Cuốn Đường Cách Mệnh và nhiều tài liệu khác về Hải Dương vào những năm 1927 - 1929 được thanh niên yêu nước trong tỉnh truyền nhau đọc. Năm 1933, với sự cố gắng của bản thân và sự giúp đỡ của quần chúng Nhân dân Ấp Dọn (nay là thôn Kinh Dương, xã Thái Dương, huyện Bình Giang), đồng chí Nguyễn Lương Bằng đã xuất bản tờ báo “Công Nông” và truyền đơn rồi gửi đi tuyên truyền cách mạng nhiều nơi trong và ngoài tỉnh. Đây là tờ báo cách mạng đầu tiên được đồng chí tổ chức in ấn, phát hành tại tỉnh Hải Dương.

Phần thứ hai “Đồng chí Nguyễn Lương Bằng - Người góp phần xây dựng nền tài chính cho Đảng và Ngân hàng Quốc gia Việt Nam”. Nhận thức rõ tầm quan trọng của ngân hàng trong xây dựng và phát triển kinh tế, ngày 06/5/1951, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 15/SL, thành lập Ngân hàng Quốc gia Việt Nam và Sắc lệnh số 16/SL bổ nhiệm đồng chí Nguyễn Lương Bằng làm Tổng Giám đốc đầu tiên của Ngân hàng Quốc gia Việt Nam. Sự ra đời của Ngân hàng Quốc gia Việt Nam là một bước ngoặt lịch sử, tiếp nối quá trình đấu tranh, xây dựng hệ thống tiền tệ, tín dụng độc lập, tự chủ. Thời điểm đó, Ngân hàng Quốc gia cần có hệ thống tổ chức từ Trung ương đến địa phương, quản lý hoạt động nghiệp vụ tập trung, thống nhất. Những ngày đầu thành lập, hoạt động của ngân hàng đứng trước nhiều khó khăn, thử thách. Tổng giám đốc Nguyễn Lương Bằng đã dành nhiều sức lực và tâm trí vào việc xây dựng nền móng tổ chức vững chắc hoạt động của ngân hàng. Đồng chí đặc biệt sát sao việc lựa chọn những cán bộ vững vàng về tài chính, có hiểu biết và khả năng quản lý tài chính, ngân hàng từ cấp trung ương đến địa phương. Tổ chức nhiều lớp tập huấn đào tạo về chính sách kinh tế, nghiệp vụ ngân hàng cho cán bộ, xây dựng hệ thống kho tàng, đảm bảo công tác an toàn kho quỹ... Đồng chí đã để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu cho các thế hệ cán bộ, công chức ngân hàng.

Phần thứ ba “Đồng chí Nguyễn Lương Bằng - Người góp phần xây dựng ngành kiểm tra Trung ương của Đảng”. Trước yêu cầu nhiệm vụ chính trị của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, công tác kiểm tra cần được tăng cường, ngày 16/10/1948 tại An toàn Khu Định Hóa - Thái Nguyên Ban Thường vụ Trung ương Đảng (khoá I) ban hành Quyết nghị số 29/QN/TW thành lập Ban Kiểm tra Trung ương. Ngày 25/4/1956, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 263/SL cử đồng chí Nguyễn Lương Bằng làm Trưởng Ban kiểm tra Trung ương kiêm chức Tổng Thanh tra Chính phủ. Từ khi ra đời đến nay, cơ quan kiểm tra chuyên trách của Đảng đã nhiều lần được bổ sung, điều chỉnh về chức năng, nhiệm vụ, phát triển về tổ chức và đội ngũ cán bộ để đáp ứng yêu cầu của nhiệm vụ của từng giai đoạn khác nhau. Dù ở cương vị nào, đồng chí luôn thể hiện được sự trung thành với lợi ích của Đảng và Nhân dân, tính gương mẫu và cái tâm trong sáng của Người Cộng sản.

Phần thứ tư “Đồng chí Nguyễn Lương Bằng - Người góp phần xây dựng và củng cố đường lối ngoại giao Nhân dân Hồ Chí Minh”. Sau khi nước nhà thống nhất, nhiều nước trên thế giới đã công nhận nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và thiết lập quan hệ ngoại giao cấp đại sứ với nước ta. Phó Chủ tịch nước Nguyễn Lương Bằng đã chủ trì các buổi lễ trình Quốc thư và trao đổi với Đại sứ các nước, bày tỏ nguyện vọng hòa bình của Nhân dân Việt Nam. Thông qua những hoạt động đối ngoại nhà nước này, đồng chí Nguyễn Lương Bằng đã đóng góp nhiều vào việc tăng cường quan hệ hữu nghị quốc tế của nước ta.

Phần thứ năm “Đồng chí Nguyễn Lương Bằng - Với cương vị Phó Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa”. Sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời, ngày 22/9/1969, để tiếp tục lãnh đạo toàn dân thực hiện trọn vẹn Di chúc của Người, đáp ứng nguyện vọng của Nhân dân cả nước. Tại Kỳ họp thứ năm Quốc hội khóa III đã tiến hành bầu Chủ tịch, Phó Chủ tịch nước. Kết quả, đồng chí Tôn Đức Thắng được bầu làm Chủ tịch nước, đồng chí Nguyễn Lương Bằng được bầu giữ chức Phó Chủ tịch nước với 100% số phiếu bầu. Sau khi được bầu làm Phó Chủ tịch nước, đồng chí Nguyễn Lương Bằng đã nỗ lực hoạt động cùng các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước chỉ đạo chặt chẽ công cuộc xây dựng hậu phương miền Bắc và đấu tranh giải phóng miền Nam thống nhất nước nhà. Với những cống hiến và đóng góp của mình vào sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc, năm 1996 đồng chí đã được Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam truy tặng Huân chương Sao vàng. Đây là Huân chương cao quý nhất của  Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (nay là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam).

Một góc gian trưng bày trong Nhà tưởng niệm.

Phần thứ sáu “Đồng chí Nguyễn Lương Bằng - Người cộng sự tin cậy, người đồng chí thân thiết, người bạn chân thành”. Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng đầy gian khổ, hy sinh, đồng chí Nguyễn Lương Bằng đã bị địch bắt giam tại các nhà tù Hải Dương, Hỏa Lò, Sơn La và đã hai lần vượt ngục thành công (ở Hòa Lò năm 1932 và Sơn La năm 1943). Nhiều lần giáp mặt với cái chết, mặc cho quân thù tra tấn dã man, đồng chí vẫn nêu cao khí tiết của Người Cộng sản, tuyệt đối trung thành với Ðảng, với sự nghiệp cách mạng, với giai cấp Công nhân và Nhân dân lao động. Tại nhà tù, đồng chí tham gia vận động thành lập chi bộ Đảng trong tù, được anh em tín nhiệm bầu làm đại diện trong các cuộc đấu tranh tuyệt thực đòi cải thiện chế độ nhà tù, buộc địch phải nhượng bộ, bỏ cùm, bỏ xích, cấp chăn, chiếu, bát đũa cho tù nhân… Các cuộc đấu tranh thắng lợi, Bí danh Sao Ðỏ được khởi nguồn từ đây, tên gọi trìu mến yêu thương mà bao thế hệ các chiến sĩ Cộng sản tặng cho đồng chí đã khẳng định phẩm giá, tinh thần bất khuất và tư chất anh dũng cao đẹp của Người Cộng sản kiên cường.

Chủ đề 3, Đồng chí Nguyễn Lương Bằng với quê hương Hải Dương và Hải Dương dành cho đồng chí. Sinh thời, Phó Chủ tịch nước Nguyễn Lương Bằng đã nhiều lần về thăm quê hương Hải Dương và dành tình cảm đặc biệt cho Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân tỉnh nhà. Mỗi lần về thăm đồng chí lại thăm hỏi, động viên mọi người cố gắng đoàn kết cùng toàn Đảng, toàn dân thực hiện bằng được lý tưởng của Đảng là xây dựng thành công Chủ nghĩa Xã hội và mọi người có cuộc sống bình đẳng, ấm no, hạnh phúc.

Địa điểm giáo dục truyền thống cách mạng

Đối với xã Thanh Tùng - quê hương, đồng chí cũng đã nhiều lần về thăm và nói chuyện với lãnh đạo, Nhân dân xã Thanh Tùng, lần nào cũng để lại những ấn tượng sâu sắc trong trí nhớ của Nhân dân. Nói chuyện với lãnh đạo xã Thanh Tùng, đồng chí nhắc nhở cần phát huy dân chủ, sức mạnh đoàn kết, ra sức thi đua để lao động, sáng tạo, làm ra nhiều của cải, đóng góp cho Nhà nước.

Trong những năm qua, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân tỉnh Hải Dương luôn ghi nhớ, thực hiện những lời căn dặn của đồng chí Nguyễn Lương Bằng. Tỉnh nhà cũng có nhiều hoạt động tri ân tưởng nhớ những cống hiến to lớn và đạo đức trong sáng của cố Phó Chủ tịch nước Nguyễn Lương Bằng. Năm 2000, UBND tỉnh quyết định lập Giải thưởng báo chí Nguyễn Lương Bằng lấy tên đồng chí để ghi nhớ công lao người xuất bản tờ báo cách mạng đầu tiên ở Hải Dương. Hiện nay trên địa bàn tỉnh có nhiều địa danh, đơn vị mang tên Nguyễn Lương Bằng như trường học, tên đường phố... Trong đó, Nhà tưởng niệm cố Phó Chủ tịch nước Nguyễn Lương Bằng là một trong những công trình văn hóa giàu ý nghĩa nhân văn, một địa điểm giáo dục truyền thống cách mạng cho các thế hệ hôm nay và mai sau.